Juliusz Słowacki Lilla 2 «Brief an A.H.» poln.+dt.

LIST

BRIEF

DO ALEXANDRA H.

AN ALEXANDER H.

(Pisany na łódce Nilowéj.)

(Geschrieben auf einem Nil-Kahn)

Rozdzielił nas gościniec płynnego szafiru,

Uns trennt ein Weg aus flüssigem Safir,

Ty w Tebach, ja dopiéro wypływam z Kairu.

Du bist in Theben, ich ziehe erst aus Kairo los.

Spodziewałem się niegdyś, że miło nam będzie.

Ich hoffte einst, es würde uns freuen, auf dem Nil

Złączyć na Nilu skrzydła okrętów łabędzie,

Die Schwanenflügel unserer Boote zu vereinen,

       5Razem odwiedzać mumjów balsamiczne składy,

Gemeinsam die balsamischen Lager der Mumien zu sehen,

Razem oczy w Nilowe rzucać wodospady;

Gemeinsam die Wasserfälle des Nils zu betrachten;

I razem, jako dawniej kończyć spór zacięty,

Und gemeinsam, wie früher, den heftigen Streit zu beenden

O cień Chrystusa z drzewa, przez Woltera zdjęty:

Um Christi Schatten, den Voltaire vom Holz abnahm;

Dziś próżno cię wyglądam i próżno mię czekasz,

Heut’ schau ich umsonst nach dir aus, und du erwartest umsonst mich,

       10Wiatrem który mnie niesie za tobą, uciekasz.

Mit dem Wind, der mich dir nachtreibt, eilst du fort.

A twój brak, tak mi serce w podróży oziębia,

Doch dein Fortsein erkältet mein Herz so sehr auf der Fahrt,

Żem przedsięwziął do ciebie pisać przez gołębia.

Dass ich beschloss, dir jetzt durch eine Taube zu schreiben.

Nad leniwą więc myślą używając musu,

So habe ich meinen trägen Geist bezwungen

Już zapisałem listem, listek papyrusu.

Und schon ein Papyrusblatt vollgeschrieben.

       15Kupcząca ludzkiém ciałem, łódź płynąca z Nubii,

Ein Menschenhändlerschiff aus Nubien

Dostarczyła posłańca, co błękitem lubi

Schaffte mir eine Botin, die in blauer Luft gern

Nosić listy, wracając pod rodzinne palmy.

Briefe trägt auf der Rückkehr zu den heimischen Palmen.

Tak więc piszmy do siebie; przeczytawszy — spalmy.

Schreiben wir uns denn; und verbrennen wir, was wir lesen.

A naprzód, pytam ciebie, gdzie mułowy wrątek

Doch zuerst frag’ ich dich, wo hat das Schlammgebrodel

       20Wezbranych fal na Nilu ma bieg i początek?

Der steigenden Fluten des Nils seinen Anfang?

Bo gdym o tém rozmawiał z nadnilowym żeńcem,

Als ich einen Schnitter am Nil danach fragte, war seine Antwort:

Rzekł mi: „Nimfa lotusów ustrojona wieńcem,

«Die Nymphe, die lotosblütenbekränzt und traurig

Siedząc smutna pod skałą czarnych Etyopów,

Unterm Felsen der schwarzen Äthiopier sitzt,

Ostrożnie sączy dzbanem ojca naszych snopów;

Gießt mit Bedacht den Krug des Vaters unserer Garben aus;

       25Lecz kiedy się zapatrzy twarzą na kochanka.

Doch wendet sie ihr Auge dem Geliebten zu,

Wtenczas z przechylonego Nil wybiega dzbanka,

Dann kippt der Krug, und heftig strömt der Nil heraus,

Aż się na polach naszych strumieniem roztoczy.“ —

Und breitet sich weithin aus auf unseren Feldern.» –

Powiedz mi czy widziałeś tę Nimfę na oczy?

Sag, hast du diese Nymphe persönlich gesehen?

Czy taka jak wiezione Abissy na przedaż?

Oder war’s eine Sklavin aus Abessinien zum Kauf?

       30Czy nie zostaniesz przy niéj? czy serca jéj nie dasz.

Bleibst du nicht bei ihr? Oder gibst ihr dein Herz nicht?

Lękam się że ta Nimfa, do zniknienia skora,

Ich fürchte, diese Nymphe ist schnell einmal weg,

Z bliska widziana, w błotne zmieni się jeziora,

Von nahe gesehen, wird sie zu schlammigen Seen,

Z których każde w dolinie; bez kwiatów i drzewa,

Jeder davon im Tal, ohne Blume und Baum,

Przez rok cały, deszczami tropików nabrzmiewa;

Schwillt übers Jahr von tropischem Regen,

       35Aż zwiększone ulewą i skalnemi ścieki

Quillt über von Güssen und Felsenbächen

Rzuci wszystko Nilowi gardłem białéj rzeki.

Und wirft alles in den Nil aus weißer Kehle.

Wreszcie wszystko to, twoje positive rozwiąże.

Am Ende werd‘ ich das alles, deine Positive, lösen.

Ja wiem tylko, że dla mnie, Nil dotąd, rzek xiążę;

Ich weiß nur, dass für mich der Nil, Fürst der Flüsse,

Piękny kiedy błękitem żeni się z palmami

Schön ist, wenn er mit Palmen im Blau sich vermählt,

       40Co stoją wiatrem lekko wahano nad wsiami;

Die leicht vom Wind gewiegt über die Dörfer ragen;

Piękny gdy pokazuje płaskie pustyń lądy,

Schön ist, wenn er die flachen Wüsten zeigt,

Gdzie o słońca zachodzie, przechodzą wielbłądy,

Wo am Sonnenabend die Kamele vorüberziehen,

Mrówki pustyni; piękny dla oka poety

Ameisen der Wüste; schön ist fürs Auge des Dichters,

Gdy stojące nad sobą, białe minarety,

Wenn er die weißen Minarette, die an ihm gebauten,

       45Podwójne i w błękitach pokaże odwrótne;

In seinem Blau doppelt und umgekehrt zeigt;

Gdy ma senne bociany, jak za Polską smutne;

Wenn er schläfrige Störche spiegelt, die wie um Polen trauern;

A jeszcze bardziej oczy i duszę zachwyca,

Und noch mehr entzückt er mir Seele und Auge,

Gdy w nim zapalmowego widzę wschód xiężyca.

Wenn ich den Mondaufgang hinter den Palmen sehe in ihm.

Piękność Nilu dla ciebie mała jest zaletą,

Die Schönheit des Nils gilt dir gering, der du

       50Którego Nilem wiodą Strabo i Manetho.

Von Strabo und Manetho[1] dich leiten lässt auf dem Nil.

Epok nie mierzysz dniami, ni wypadków, calem.

Nicht mit dem Zollstock der Tage, der Geschehnisse misst du Epochen.

Era Franków: gdy jeszcze cesarz był kapralem:

Die Franken-Ära: als der Empereur noch Korporal war,

Małą dla ciebie, który dziś patrzysz z wysoka,

Ist klein für dich, der du von oben siehst

Daléj niż ludzie krótszéj pamięci i oka.

Und weiter als Menschen von kurzem Gedächtnis und Blick.

       55Ja także, będę z tobą jak w rozmowie szczery,

Auch ich werde ehrlich sein zu dir wie im Gespräch,

Należę do liczących czas na krótsze ery.

Ich gehöre zu denen, die die Zeit nach kürzeren Phasen berechnen.

Ja chcę prędkich rozkwitnień, owoców i zgonów.

Ich will schnelles Erblühen, Fruchtbringen, Sterben.

Gniewa mię nieruchomość długa Faraonów,

Der Pharaonenzeit lange Starre erzürnt mich,

Wolę dzisiejsze czasy burzliwsze, choć dla nas,

Lieber sind mir die heutigen, stürmischen Zeiten, auch wenn

       60Król jest każdy jak dziwnie rosnący ananas:

Uns jeder König vorkommt wie eine schnellwüchsige Ananas:

Zerwiesz koronę, owoc odkąsisz — o wiośnie

Du köpfst die Krone, beißt in die Frucht – und schon im Frühling

Z korony odkąszonéj nowy król odrośnie.

Ist aus der geköpften Krone ein neuer König gewachsen.

Dla mnie rzecz mało ważna i z niczém ta sama;

Mir ist es gleich und geht mich nichts an,

Że Manes był zjedzony przez Hipopotama,

Dass den Menes[2] ein Flusspferd gefressen hat,

       65Chciałbym tylko dziś widzieć królobójcze źwierze.

Bloß heute möchte ich sehen ein königsfressendes Tier.

Mało dbam, że ze wschodu przybyli pasterze,

Mich kümmert’s nicht, dass Hirten kamen von Osten,

I laski zamieniwszy na berła lub dzidy,

Tauschten die Stecken  um Szepter und Lanzen

Kładli na piasku kamień pierwszéj piramidy.

Und setzten auf Sand der ersten Pyramide den Grundstein,

Że z Egiptu wygnani przez rodzime syny

Dass die eigenen Söhne sie aus Ägypten verjagten,

       70Założyli w Judei straszne Filistyny;

Sie dann in Judäa zu den schrecklichen Philistern wurden

I tam mniéj twardą sztuką stawiali budowy,

Und dort weniger kunstfeste Bauten schufen,

Kiedy je hardy Samson mógł rzucać na głowy.

Denn der starke Samson konnte sie ihnen auf die Köpfe werfen.

Jednak widzę wypadek jeden, okiem wieszcza;

Doch seh’ ich ein Ereignis mit Seherauge,

Mojżesz królowi wolę Jehowy obwieszcza,

Wie Moses dem König den Willen Jehovas kündet,

       75Pomiędzy rzędem Sfinxów czoło wzniosł ogniste,

Unter Sphinxen erhebt er die Feuerstirn,

Król go słucha, nad królem slońce idzie mgliste,

Der König lauscht ihm, überm König wallt neblig die Sonne,

Obłąkane w szarańczy zwichrzonéj motylu.

Die als Falter im zausigen Heuschreckenschwarm irrt.

Tam daléj Nil — lecz zobacz co niesie krew w Nilu.

Dort weiter der Nil – doch sieh, was Blut trägt im Nil.

Przy tronie Faraona, z pokręconym słupem,

An Pharaos Thron mit gebrochenem Rückgrat

       80Stoją królewskie syny — jeden pada trupem.

Stehen die Königssöhne – einer ist tut umgefallen.

Krzyczą matki, pobladły starych ludzi twarze.

Die Mütter schreien, den Greisen bleichen die Wangen.

Takich obrazów, stary już świat nie pokaże.

Solche Bilder wird die alte Welt nicht mehr zeigen.

Wielkie czasy gdy w królów zaniesione lochy,

Groß waren die Zeiten, da in Königsgruften

Z królewskich ciał, nie mogły uczynić się prochy.

Königsleiber nicht zu Asche zerfielen;

       85I stała się na ziemi Bogów różnodzielność,

Und auf Erden die Götter ihre Teilfürstentümer erhielten;

I stała się na ziemi trupów nieśmiertelność.

Und auf Erden die Leichen unsterblich wurden;

I pod ręką, ważących głazy robotników,

Und von steinewägender Arbeiterhand

Zaczynała się wieczność światowa pomników.

Weltewigkeit der Denkmäler erstand;

Na ziemi trup odbywał sądzenie Erebu.

Und auf Erden ein Leichnam über den Erebos[3] richtete.

       90Można było królowi zaprzeczyć pogrzebu:

Man konnte einem König das Begräbnis verweigern;

A że znalazł się człowiek tak wielkiéj odwagi,

Und dass ein Mensch den Mut dazu fand,

Świadczą w łonach piramid próżne sarkofagi.

Bezeugen die leeren Sarkophage in Pyramiden.

Ten wniosek, może wniosków uczonych nie bliski,

Diesen Schluss, der womöglich den Gelehrten fernliegt,

Rzuciłem w porfirowe umarłych kołyski.

Warf ich in die Porphyrwiegen der Toten,

       95Gdy wejściem pod sklepienia piramidy dumny,

Als ich stolz ins Pyramidengewölbe trat und beim Licht

Przy świeczniku Araba zaglądałem w trumny:

Der Lampe des Arabers in die Gräber schaute:

A ty może zaprzeczysz, zdań uczonych różność,

Du widersprichst vielleicht, wirfst die andere Gelehrtenmeinung

Rzucając w gadającą piramidy próżność;

In die sprechende Leere der Pyramide;

I wielkie echa, ludzi nie mogąc przekonać,

Und ein großes Echo, das Menschen nicht überzeugen kann,

       100Będą w łonie grobowém budzić się i konać.

Wird im Grabesschoß erwachen und sterben.

Wyznam ci, że mi widać głębiéj i wyraźniéj

Ich gestehe dir, tiefer und klarer sind mir sichtbar

Gmachy stawiane myślą w krajach wyobraźni.

Gebäude geistig erbaut in Einbildungslanden.

Jakże się piękną zdaje przy dumań pochodni

Wie schön nimmt sich in Gedankens Fackellicht

Makbet, ta granitowa piramida zbrodni.

Macbeth aus, diese Granitpyramide der Verbrechen.

       105Ludziom na nią wchodzącym bledną z trwogi twarze,

Wer die besteigt, dem bleichen vor Angst die Wangen,

Płaczesz nad piramidą nieszczęścia w Learze.

Du weinst an der Pyramide des Unglücks im Lear.

Z niczego, a zazdrością już szatana bliski,

Aus nichts, doch satansnah in Eifersucht ersteht

Otello jak bodzące niebo obeliski.

Otello, einem Obelisken gleich, der an den Himmel stößt.

Jeśli gmachy piramid miały otwór ciemny,

Wie die Pyramiden eine dunkle Öffnung besaßen,

       110Skąd gwiazdy niebios człowiek wyśledzał tajemny:

Durch das heimlich ein Mensch die Sterne erforschte:

W Szekspira gmachach równie zostawiona droga

So ist auch in Shakespeares Gebäuden ein Weg

Patrzącemu się oku na błękit i Boga.

Für den Blick ins Blau und zu Gott.

Jako skarby zaklęte, strzeżone przez Gryfy,

Wie verzauberte Schätze, von Greifen bewacht,

Stoją dotąd nieznane światu hieroglify.

Stehen die Hieroglyphen[4] da, der Welt noch unbekannt.

       115Trup od wieków uśpiony, gdy zeń wieko spada,

Ein Leichnam, Jahrhunderte im Schlaf, der aufgedeckt wird,

Zdaje się że w balsamach śpi i przez sen gada,

Scheint in Balsamen zu schlafen und spricht im Schlaf,

Lecz nie możesz zrozumieć. Z długiemi przestanki

Doch verstehst du nichts. Mit langen Stadien schreitend

Idąc, prawie połowę drogi uszli Franki.

Haben die Franken fast die Hälfte des Weges geschafft.

Już wiadomo że w tamtą stronę czytać znaki

Schon weiß man, die Zeichen sind in die Richtung zu lesen,

       120W którą lwy ryte patrzą, w którą lecą ptaki.

In die die geritzten Löwen schauen und die Vögel fliegen,

Sto razy napisane Psametyk i Psychon,

Psametik und Psychon[5], hundertmal geschrieben,

Wyświeciły dziwaczny wieków akrostychon,

Brachten ein seltsames Akrostichon der Jahrhunderte zutage,

Od zwyczajnego pisma narodów odrodek,

Spross von normaler Völker-Schrift,

Zlany z liter, wyrazom trzymających przodek.

Geformt aus den Anfangslettern der Wörter,

       125Lecz taki sposób pisma miał sobie zaletą,

Doch hatte solch Weise des Schreibens den Vorteil,

Że pisarz mógł się zrobić w literach poetą.

Dass sich der Schreiber in Lettern zum Dichter machen konnte,

Tak w imieniu wyrytém nad marmuru brusem:

Sodass in dem Namen, der in Marmor geritzt,

L rycerskie lwem było, dziewicze, lotusem.

Ein L ritterlicher Löwe, Jungfrau, Lotus war.

Piękna dziś gdy się skreśli na łonie błękitu

Schöne, heut dem Blau in sein Inneres geschriebene

       130Mumja myśli, z jednego wycięta granitu,

Gedanken-Mumie, aus Einem Granit geschnitten,

Strażniczka nie myślących grobowców od wieka,

Wächterin seit Jahrhunderten nicht denkender Gräber,

Która na dawnych panów zbudzenie się czeka

Die aufs Erwachen der alten Herren mit ihren alten

Z dawnemi wspomnieniami: — kiedy patrzę na nią,

Erinnerungen warten – wenn ich sie anseh’,

Chciałbym z tobą wiekową nurkować otchłanią;

Möcht’ ich mit dir in dem uralten Abgrund tauchen,

       135Być tam gdzie podpalmowa zrobiła się chatka

Dort sein, wo unter Palmen zum Hüttchen geworden ist

Sais będąca niegdyś Ateńczyków matką;

Sais, Mutter einst den Athenern;

Pojąć, jak ci wychodnie, nazwawszy się Grecy,

Begreifen, wie diese Auswanderer, Griechen sich nennend,

Od mglistych horyzontów palmowych dalecy,

Fern den nebligen Psalmenhorizonten,

Smutni że kolumn żywych brakowało oku;

Traurig, weil ihrem Blick die lebenden Säulen fehlten,

       140Zaczęli ją z kamienia malować w obłoku.

Dann aus Stein sie malten in die Wolke hinein;

Porównać Luxor z domem współczesnym Ewandra,

Luxor[6] vergleichen mit der gleichzeitigen Stadt des Euandros[7],

Egipt dać Persom, Persów bić przez Alexandra;

Ägypten den Persern geben, die Perser schlagen durch Alexander;

Widzieć wojsko w egipskim pogrzebane pyle.

Sehen das Heer begraben im Staub Ägyptens;

Króla synem Jowisza — i prochem w mogile.

Sehen den König als Sohn des Zeus – und als Staub im Grabe;

       145I Egipt odkruszony w Ptolomejów dłoni

Sehen Ägypten zerbröselt in der Hand der Ptolemäer,

Laur naukowy długo noszących na skroni;

Denen so lange der Wissenschaftslorbeer die Stirn kränzte,

Aż zanurzeni w czasu i wypadków rzekę,

Bis sie im Fluss der Zeit und Ereignisse versanken

Oddali się z berłami w Cezarów opiekę.

Und sich samt Szeptern den Cäsaren in Obhut gaben.

I patrz... człowiek zrodzony w Tentyrze nad Nilem,

Und schau – ein Mensch, in Tentyra[8] am Nil geboren,

       150W rzymskiéj sadzawce walczy z wrogiem krokodylem,

Kämpft in römischem Teich mit feindlichem Krokodil,

Płaz olbrzymi nań leci... już go chwyta w paszczę.

Der Riesenlurch stürzt sich auf ihn – packt in schon mit dem Rachen,

Ilot nań wskoczył — zabił. Koloseum klaszcze.

Da springt ein Helot hinzu und erschlägt ihn. Das Kolosseum klatscht.

Na płazie pokonanym usiada gladjator:

Auf dem verendeten Lurch sitzt der Gladiator:

Palmy, Nil, kolumnowy kościoł Boskiéj Athor,

Palmen, Nil, der Säulentempel der göttlichen Hathor[9],

       155Żonę, dzieci i chatę przypomniał glinianą,

Die Frau, die Kinder, die Hütte aus Lehm kommen ihm in den Sinn

Na płazie, pod klaszczącą z żywych ludzi ścianą.

Auf dem Lurch, vor der Wand aus klatschenden Menschen,

Oczy zakrył przed ludźmi, czy przed słońca blaskiem,

Er verdeckt vor den Menschen die Augen, oder vorm Glanz der Sonne

I pojął że się można urągać — oklaskiem.

Und begreift, auch Beifall kann Schmähung sein.

Wzięty z pomiędzy ruin, prochów, pogorzelisk,

Aus Trümmern, Aschen, Brandstellen gehoben

       160Poszedł po obcych krajach błąkać się obelisk.

Ging in fremde Lande ein Obelisk,

Wygnaniec, już jakoby samolub z kamienia,

Ein Vertriebener, gleichsam ein Egoist aus Stein,

Żebrakowi na czoło nawet, nie da cienia,

Bietet nicht mal dem Bettler Schatten,

Z nikim nie gada, stoi myślą w krajach ducha;

Spricht mit niemandem, steht in Gedanken in Geisteslanden,

Gdy na xiężyc fontanna rzymska pod nim bucha.

Wo unter ihm die römische Fontäne den Mond anspritzt.

       165 Dziś gorsi i podobni do Mojżesza plagi,

Heut tragen Ausländer, schlecht und schlimm wie die Plagen des Moses,

Cudzoziemcy wynoszą z grobów sarkofagi.

Die Sarkophage heraus aus den Gräbern.

Anglik dumny w sterlingi zmienione na piastry,

Der Brite, stolz seine Sterlinge in Piaster wechselnd,

Rzuca trupy, trumiane bierze alabastry,

Wirft die Leichen fort, nimmt die Sarg-Alabaster

I w Londynie zachwyca zgraję zadziwioną,

Und entzückt in London eine staunende Bande

       170Wstawiwszy świecznik w próżne alabastru łono.

Mit einem Leuchter, ins innere Leer des Alabasters gestellt.

Rzekłbyś wtenczas że wszystkie płaskorzeźby rusza

Du meinst dann, dass alle Reliefs sich rühren

Chrystusową nauką ożywiona dusza.

In von christlicher Lehre belebter Seele,

Że pełny nauk, ciemną przyszłością straszliwych,

Dass der Sarg, voll zukunftsdunkler Schreckenslehren,

Grobowiec oświecony, stał się lampą żywych.

In der Beleuchtung zur Lampe der Lebenden wird.

       175 Nie ma go tu: powiedział anioł Magdalenie

Er ist nicht hier: sprach der Engel zu Magdalena[10],

Zazierającéj w grobu skrwawionego cienie.

Als sie die Schatten des blutigen Grabes beschaute.

Taką odpowiedź tobie Araby wyniesą

Die gleiche Antwort werden dir die Araber

Z pustych katakumb, nie ma ich tutaj — lecz gdzie są?

Aus den leeren Katakomben bringen, sie sind nicht hier – aber wo sind sie?

 Zamiast balsamu tego co trupy przechował,

Statt des Balsams, der die Leichen konserviert,

       180Chrystus nam łona naszych dusz nabalsamował;

Hat Christus uns die Seelen einbalsamiert,

I duszę ludzką, duszą namaściwszy własną,

Die Menschenseele mit der eigenen Seele bestrichen

Uczynił ją na wieki niezgonną i jasną.

Und sie auf ewig todlos und hell gemacht.

Już na palmie egipskiéj naukę zaszczepił,

Schon propft er ägyptischer Palme die Lehre auf,

Już się był tym balsamem Egipcjanin krzepił;

Schon stärkt der Ägypter sich mit diesen Balsam,

       185Już z grobowców, nauki uczyniwszy pszczelnik,

Schon kam ein heiliger Einsiedler in die Thebaïs[11],

Na Tebaidzie święty zamieszkał pustelnik,

Der machte aus den Gräbern einen Bienenstock der Lehren,

Czyniąc mogiły, wiary podobne latarniom:

Schuf Gräber, die Laternen des Glaubens glichen:

Gdy Omar straszny głowom, gmachom i xięgarniom,

Da kam Omar[12], Schrecken der Köpfe, Bauten und Bibliotheken,

Kraj, sto razy różnemi pługami przeoran,

Und unterwarf das Land, das von hundert Pflügen gepflügte,

       190Pod ognisty proroka dał bułat i koran.

Dem Feuersäbel und Koran des Propheten.

 Lecz dosyć już; bo sądzę, nowy xiężyc przyjdzie

Aber genug jetzt; es kommt wohl ein neuer Mond,

Oświecać nas, w grobowców pełnéj Tebaidzie...

Uns zu erleuchten in der Thebaïs, der gräberreichen...

Tam niech inni o życia rozmawiają fraszce,

Dort sollen andere vom Stückwerk des Lebens reden

Paląc świecę w pożółkłéj pustelnika czaszce:

Bei brennender Kerze in vergilbtem Einsiedlerschädel:

       195My chcąc pojąć jak niegdyś żyli ludzie sławni,

Wir, die wir begreifen wollen, wie einst berühmte Menschen lebten,

Staniemy się myślami i rozmową dawni.

Werden im Denken und Sprechen zu Vorderen,

Aż się tak obłąkamy w wypadkowym lesie,

Bis wir verirrt sind im Wald der Ereignisse,

Jak w palmach, biały gołąb co ten list poniesie.

Wie die Taube in den Palmen, die dir diesen Brief bringen soll.